Haber / Duyuru

İstirdat Davası Nedir? Haksız Ödenen Borcun Geri Alınması Yolu

Giriş

İcra takibi sonrası borçlu olmadığını düşünen kişilerin çoğu, ödemeyi yaptıktan sonra bu durumun artık telafi edilemeyeceğini zanneder. Oysa ki, borçlu olunmadığı hâlde yapılan bir ödeme, belirli koşullar altında geri alınabilir. Bu noktada devreye giren istirdat davası, icra tehdidi altında ya da irade sakatlığı sonucu ödenen bedelin, haksız alacaklıdan geri alınmasını sağlayan etkili bir hukuki yoldur.

Bu blog yazısında, istirdat davasının kapsamı, açılma koşulları, dayandığı kanun maddeleri, dava süreci, ispat yükü, görevli ve yetkili mahkeme gibi yönler ayrıntılı biçimde ele alınacak ve uygulamadaki önemi vurgulanacaktır.

1. İstirdat Davasının Tanımı ve Amacı

İstirdat davası, İcra ve İflas Kanunu’nun 72. maddesinin 4. fıkrasında düzenlenmiş olup, temel amacı, borçlu olunmadığı hâlde ödenen bir meblağın iadesinin sağlanmasıdır. Davacı, kendisine karşı başlatılan bir icra takibinde, gerçekte borçlu olmadığını düşünse dahi, takibe itiraz edememiş, veya itiraz etmesine rağmen takibin devamı tehdidiyle ödeme yapmak zorunda kalmışsa, bu bedelin iadesini istirdat davası ile talep edebilir.

Bu dava, Türk Borçlar Kanunu’nun sebepsiz zenginleşme hükümleri (TBK m. 77 vd.) ile birlikte değerlendirilmekte olup, özetle şunu amaçlar:

“Haksız yere yapılan bir ödemenin geri alınması.”

2. Hukuki Dayanak

İstirdat davasının temel dayanakları şunlardır:

• İcra ve İflas Kanunu m. 72/4:

“Borçlu, borcu ödedikten sonra borçlu olmadığını iddia ederse, genel hükümlere göre istirdat davası açabilir.”

• Türk Borçlar Kanunu m. 77/1:

“Bir kimse, hukuki sebep olmaksızın başkasının malvarlığından kendisine bir yarar geçmişse, bunu geri vermekle yükümlüdür.”

• HMK m. 106:

“Bir hakkın veya hukuki ilişkinin var olup olmadığının tespiti istenebilir.”

Bu hükümler çerçevesinde istirdat davası, esas itibariyle sebepsiz zenginleşmeye dayalı bir eda davası niteliğindedir.

3. İstirdat Davasının Şartları

İstirdat davası açılabilmesi için belirli koşulların birlikte gerçekleşmesi gerekir:

✅ 1. Gerçekte borcun bulunmaması

Davacının iddiasına göre alacaklıya karşı gerçek bir borcu olmamalıdır. Borç yoksa ya da ödeme yükümlülüğü sona ermişse (örneğin ödeme yapılmış, zaman aşımı dolmuş), bu şart sağlanmış sayılır.

✅ 2. İcra takibi sonucu ödeme yapılmış olması

Ödeme icra tehdidi altında, genellikle takibe itiraz edilememesi ya da itirazın kaldırılmış olması nedeniyle gerçekleşmiş olmalıdır. Yani ödeme serbest iradeyle değil, cebrî bir takip sürecinin baskısıyla yapılmalıdır.

✅ 3. Ödemenin haksız olması

Davacı, yaptığı ödemenin hukuki bir sebebe dayanmadığını veya borç ilişkisi bulunmadığını yazılı ve geçerli belgelerle ispat etmelidir.

4. Dava Açma Süresi

İstirdat davası, ödemenin yapıldığı tarihten itibaren:

• 1 yıl içinde

• ve her hâlükârda ödeme tarihinden itibaren 10 yıl içerisinde açılmalıdır (TBK m. 82).

Bu süreler hak düşürücü değil, zamanaşımı süresi niteliğindedir. Ancak süreler geçmeden dava açılması hak kaybını önleyecektir.

5. Görevli ve Yetkili Mahkeme

• Görevli Mahkeme: İstirdat davaları genel hükümlere tabidir. Bu nedenle, davanın niteliğine göre:

  • Asliye Hukuk Mahkemesi (adi borçlar için)

  • Asliye Ticaret Mahkemesi (ticari nitelikli borçlar için) görevlidir.

• Yetkili Mahkeme: Davalının yerleşim yeri mahkemesi esas alınır. Ancak icra takibinin yapıldığı yer mahkemesi de yetkili sayılabilir.

6. İspat Yükü ve Deliller

İstirdat davasında ispat yükü davacıya, yani ödemeyi yapan kişiye aittir. Davacı:

• Gerçekten borçlu olmadığını,

• Ödemenin icra tehdidi altında yapıldığını,

• Ödemenin karşılığında hukuki bir borç ilişkisi bulunmadığını

açık, somut ve yazılı delillerle ortaya koymalıdır.

Delil olarak kullanılabilecek belgeler:

• Ödeme makbuzları

• İcra dosyasındaki ödeme emri, haciz tehdidi vb. belgeler

• Taraflar arasında yapılmış yazışmalar

• Borcun ödendiğine veya geçersiz olduğuna dair belgeler

Unutulmamalıdır ki, senede karşı senetle ispat ilkesi gereğince, özellikle kambiyo senetlerine dayalı icra takiplerinde yazılı delil olmadan ispat mümkün değildir.

7. Menfi Tespit Davası ile Farkı Nedir?

8. Uygulamada Sık Karşılaşılan Durumlar

• İmza itirazı reddedilen borçlunun ödeme yapması

• Takibe haksız yere maruz kalan borçlunun itiraz etmeden ödeme yapması

• Borcun zamanaşımına uğradığı hâlde ödeme yapılması

• Senet üzerindeki rakamla ödeme miktarının uyuşmaması

• Hatalı tebligat sonucu ödeme yapılması

Bu durumlarda, ödeme yapıldıktan sonra dahi alacaklıya karşı istirdat davası açılarak iade talep edilebilir.

9. Avukat Yardımı Neden Önemlidir?

İstirdat davaları, icra hukuku, borçlar hukuku ve yargılama hukuku bilgisi gerektiren teknik davalardır. Zamanaşımı, ispat kuralları, delil sistematiği ve icra evraklarının değerlendirilmesi açısından yapılacak hatalar ciddi hak kayıplarına yol açabilir.

Bu nedenle, böyle bir davayı açmadan önce alanında deneyimli bir icra hukuku avukatından profesyonel destek alınması, hem dava sürecinin sağlıklı ilerlemesini sağlar hem de olumlu sonuç alma ihtimalini artırır.

Sonuç ve Değerlendirme

İstirdat davası, haksız yere ödenen paranın geri alınması için Türk hukuk sisteminde tanınmış çok önemli bir hukuki korumadır. İcra tehdidi altında ödenen borçlar, borçlu olunmadığı ispatlandığı takdirde iade edilebilir. Ancak dava açma süresi, ispat yükü ve delil yönetimi gibi kritik unsurlar, profesyonel destek olmadan yönetildiğinde hak kaybına yol açabilir.

Eğer siz de ödediğiniz bir borcun haksız olduğunu düşünüyorsanız, bu durumda gecikmeden istirdat davası açarak hakkınızı aramanız gerekmektedir.